مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر در سالروز صدور فرمان مشروطیت، در جمع کارکنان صندوق، به بازخوانی و تحلیل این واقعه مهم تاریخ معاصر پرداخت.
بنا بر گزارش روابط عمومی صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر، محمدرضا واعظ مهدوی نخست به ریشه های مشروطه اشاره داشت و گفت: قائم مقام، اولین نخست وزیر دوران قاجار بود که آغازگر اقدمات اصلاحی بود، اما متاسفانه سعایت اطرافیان و درباریان منجر به عزل وی شد و روی کار آمدن میرزا آقاخان کرمانی. اتفاقی که با تلاش انگلیسی ها صورت گرفت. بعد از این دوران، امیرکبیر آمد، همزمان با سلطنت ناصرالدین شاه. امیرکبیر، نزدیک به دوسال و چهار ماه، نخست وزیر بود. او در این مدت بسیاری از اقدامات اصلاحی را سروسامان داد. اقداماتی مانند تاسیس دارالفنون و قوانین مالیه کشور و… اما امیرکبیر هم با دسیسه درباریانی که جیره و مواجب شان قطع شده بود، از میان برداشته، عزل و در حمام فین کاشان کشته شد. بعد از امیرکبیر، میرزا حسین سپهسالار، صدر اعظم شد که او نیز از نیروهای متفکر و تاثیرگذار این دوران محسوب می شود.
مدیرعامل صندوق افزود: با اقداماتی که این بزرگان انجام داده بودند، مردم آگاهی پیدا کرده بودند و از خود می پرسیدند چرا ما از دنیا عقب افتادیم. مثلا اگر در زمان صفویه درآمد سرانه ما یک سوم درآمد سرانه اروپایی ها بود، در این دوران خیلی فاصله بیشتر شده بود.
واعظ مهدوی با اشاره به نقش گروه های مختلف در شکل گیری مشروطه، تصریح کرد: بسیاری از روحانیون مثل سید جمال الدین اسدآبادی و زین العابدین مراغه ای در ایجاد زمینه های بروز این انقلاب نقش بسزایی داشتند. حتی مخالفان روحانیت مثل کسروی هم اذعان داشتند که این انقلاب با رهبری روحانیت بوده؛ اقدامات و فعالیت های این ها، در ادامه باعث شد که مردم خواسته های خود را در قالب انجمن هایی دنبال کنند. انجمن هایی که در رشت، تبریز، تهران و اصفهان تاسیس شده بودند و علت عقب افتادگی ایران را مورد بررسی و توجه قرار می دادند.
مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر گفت: در ششم خرداد 1283 اجتماعی در تهران تشکیل شد که شیخ مهدی شریف، ملک المتکلمین و سیدجمال واعظ در آن سخنرانی کردند و از خواسته های مردم گفتند. تجمعی که در انتهایش یک قطعنامه 18 ماده ای قرئت شد و طی آن از حکومت خواسته شده بود تا توجه بیشتر به نظرات روحانیون داشته باشد و روشنگری افکار عمومی صورت گیرد.
واعظ مهدوی در ادامه صحبت های خود به مهمترین اتفاقاتی که باعث شکل گیری مشروطه شدند، پرداخت و یادآور شد: شاید مهم ترین اتفاقی که مشروطه را رقم زد، گران شدن قند بود و فلک شدن 17 نفر از بازاریان تهران در ملا عام. اتفاقی که خیلی مردم را عصبانی کرد و می گفتند اینها از چهره های قابل احترام بازار بودند و اگر کسی هم خلافی کرده، دادگاه باید به جرمش رسیدگی کند و عدالتخانه ای باشد تا آنجا این تصمیمات گرفته شود.
وی افزود: معترضان بعد از تجمع در حرم حضرت عبدالعظیم چهار خواسته مشخص را مطرح کردند که عبارت بود از عزل موسیو نویز بلژیکی که جاسوس بود. ایجاد عدالتخانه، عزل عین الدوله و علاءالدوله حتی عسگر گاریچی که گاریچی علاالدوله بود و در فلک کردن بازاریان حضور داشت.
واعظ مهدوی ادامه داد: مظفرالدین شاه ابتدا این خواسته ها را قبول کرد. اما بعد اطرافیان رای او را برگرداندند و حتی عین الدوله تهدید کرد که با سیدعبدالله بهبهانی و سیدمحمد طباطبایی برخورد خواهد کرد، دو روحانی بزرگ تهران که از جدی ترین طرفداران مشروطه بودند. به همین دلیل برخی از علما به قم هجرت کردند و برخی از آزادیخواهان و بازاریان هم به سفارت انگلیس رفتند. در نجف هم مراجع بزرگی مثل آخوند خراسانی به شدت از مشروطه خواهان حمایت کرد و همه این ها باعث شد تا مقاومت مظفرالدین شاه شکسته شود و عین الدوله را عزل کند و بجای وی مشیرالدوله را صدراعظم کند. مشیرالدوله فردی خوشنام بود که توانست شاه را راضی کند و او را متقاعد سازد که ادامه خونریزی به صلاح نیست. نهایتا مظفرالدین شاه پذیرفت و در 14 مرداد بالاخره فرمان مشروطیت را صادر کرد.
بنا بر این گزارش مدیرعامل صندوق در ادامه متن فرمان مشروطیت را خواند و افزود: به دنبال این دستور اولین دوره انتخابات مجلس، 13 مهر 1285 انجام و قوانین مهمی نیز مصوب شد، از جمله مشخص کردن خرج ها و هزینه های کشور، تعیین مرزهای کشور و نظارت بر معاهدات خارجی. چون در زمان قاجارها، شاهان و شاهزاده ها برای خرج سفر و خوشی های خود می رفتند از کشورهای مختلف قرض می گرفتند.
واعظ مهدوی در بخش دیگری از صحبت هایش به ریشه های فکری انقلاب مشروطه اشاره داشت و تاکید کرد: در اینجا نیز روحانیت نقش مهمی ایفا کرد. مرحوم نائینی در کتاب معروف تنبیه الامه و تنزیه المله از آزادی و موانع آن گفت و آخوند خراسانی هم ابعاد دینی تفکرات آزادی خواهانه را مورد توجه قرار داد. شیخ فضل الله نوری هم از آزادی های مشروط گفت و اینکه آزادی باید منضبط و در چارچوب باشد.
وی گفت: روشنفکرانی مانند طالبوف، میرزا محمدعلی آخوندزاده و… هم بودند که البته عمدتا تمایلات غرب زدگی داشتند.
مدیرعامل صندوق اضافه کرد: مشروطه در ادامه با مشکلاتی روبرو شد. مثلا در اولین سالگرد صدور فرمان مشروطیت یعنی در 14 مرداد 1286در جشن ها، ساز و ضرب و برنامه هایی بود که باعث شد اختلافاتی رخ دهد و متدینین ناراحت شوند.
واعظ مهدوی در ادامه صحبت های خود به دلایل شکست مشروطه اشاره داشت و گفت: بعد از بروز یک سری اختلافات بین مشروطه خواهان و روی کار آمدن محمدعلی شاه، مشروطه رو به ضعف رفت. چون محمدعلی شاه مثل مظفرالدین شاه نبود و سلیم النفسی او را نداشت و طی توافقی که با روس ها داشت، مجلس را به توپ بست و استبداد صغیر آغاز شد.
مدیرعامل صندوق تاکید کرد: انقلاب مشروطه مثل هر انقلاب دیگری فرازونشیب و نوسان های زیادی داشت، اما مهم آن است که ما از تجربه آن در همه تحولات بعد از مشروطه، مثل نهضت جنگل، مبارزات مدرس در دوره اولیه رضاشاه و نهضت ملی شدن صنعت نفت استفاه کردیم.
واعظ مهدوی افزود: مهم ترین استفاده ما از این تجارب مختلف تاریخی در انقلاب اسلامی بود. به همین دلیل نمی توان گفت که مشروطه به نتیجه نرسید، چون ما از تجارب آن در انقلاب اسلامی استفاده کردیم و اشتباهات آن انقلاب را در انقلاب اسلامی تکرار نکردیم و همین امر منجر به پیروزی ما در سال 57 شد.
وی در پایان با گرامی داشتن یاد و خاطره شهدای مشروطیت به نقش بزرگان این نهضت تاکید کرد و ایثار و فداکاری بزرگانی چون ستارخان و باقرخان را ارج نهاد.
